20 błędów poznawczych, czyli jak umysł robi nas w balona

Tendencja do szukania informacji wtedy, kiedy i tak nie będą one miały wpływu na planowaną czynność. Tutaj warto podkreślić, że czasami mniej znaczy więcej. Nagromadzenie niepotrzebnych informacji może zaburzyć efekt naszych starań.

#2. Heurystyka dostępności

Ludzie mają skłonność do przeceniania wagi jakiejś informacji. Na przykład ktoś może się spierać, że palenie papierosów wcale nie jest takie niezdrowe, ponieważ znał osobę, która dożyła stu lat i paliła trzy paczki papierosów dziennie.

Innym przykładem może być to, że częstotliwość wypadków lotniczych uważana jest za wyższą zaraz po takim wypadku.

#3. Efekt śnieżnej kuli

Prawdopodobieństwo, że osoba przyjmie jakiś pogląd zwiększa się wraz z liczbą ludzi, którzy ten pogląd podzielają. Efekt może być widoczny np. podczas wyborów, kiedy niezdecydowani sugerują się sondażami.

#4. Błąd ślepej plamki

Nieumiejętność rozpoznania własnych błędów poznawczych również jest błędem poznawczym. W takim wypadku ludzie potrafią nawet wytknąć komuś błąd poznawczy, ale nie zauważają własnego.
Mało kto wie, że w oku jest tzw. ślepa plamka, miejsce w polu widzenia, w którym nic nie dostrzegamy.

#5. Efekt wspierania decyzji

Wydaje ci się, że jeśli dokonałeś jakiegoś wyboru, musi to być pozytywne, mimo że może być pełne wad. Przykładowo możesz uważać swojego psa za cudownego zwierzaka, chociaż często zdarza mu się kogoś pogryźć.

#6. Iluzja grupowania

Coś, co stoi u podstaw paradoksu hazardzisty. Człowiek zaczyna dostrzegać wzór w przypadkowych zdarzeniach, np. gdy oczekuje, że po serii czerwonych na ruletce pojawienie się koloru czerwonego będzie mniej lub bardziej prawdopodobne.

#7. Efekt potwierdzenia

Mamy tendencję do słuchania tylko tych informacji, które zgadzają się z naszymi przekonaniami czy też potwierdzają nasze wstępne założenia, niezależnie od tego, czy są prawdziwe. Tak tworzą się "grupki wzajemnej adoracji" i chociażby dlatego dyskutowanie na tematy pokroju globalnego ocieplenia kończy się zwykle wyzwiskami.

#8. Błąd konserwatyzmu

Zachodzi wtedy, kiedy ludzie cenią sobie bardziej stare dowody czy informacje niż te, które właśnie wyszły na światło dzienne. Np. sporo czasu zajęło zaakceptowanie faktu, że Ziemia jest okrągła, ponieważ wcześniej utrzymywało się przekonanie, że jest płaska.

#9. Efekt skupienia

Ten błąd poznawczy polega na zbytnim skupieniu się na jednym szczególe, wyolbrzymiając jego znaczenie. Przykładowo podczas negocjacji wynagrodzenia ten, kto pierwszy składa propozycję, tworzy pewien zakres racjonalnych możliwości w głowach obydwu. Ciężko będzie w takim wypadku wyjść poza zbliżoną kwotę.

Innym przykładem może być badanie poziomu szczęścia w poszczególnych stanach amerykańskich. Nie stwierdzono wielkich różnic, chociaż ludziom wydawało się, że mieszkańcy Kalifornii muszą być najszczęśliwsi, bo kojarzy się ona z ładną pogodą i beztroskim życiem, ale nie brali już pod uwagę np. trzęsień ziemi czy przestępczości.

#10. Efekt strusia

Ignorowanie niebezpiecznych lub negatywnych informacji poprzez "zakopywanie głowy w piasek". Badania dowiodły, że w czasach kryzysu inwestorzy rzadziej sprawdzają wartość swoich inwestycji.

#11. Efekt wyniku

Ocenianie decyzji po jej wyniku, zamiast prześledzenia, w jaki sposób decyzja była podjęta i co na nią wpłynęło w danej chwili. To że udało ci się wygrać w kasynie nie oznacza, że postawienie swoich oszczędności było mądrą decyzją.

#12. Zbytnia pewność siebie

To również błąd poznawczy, biorący się z przeceniania własnych możliwości. Powoduje, że ludzie częściej podejmują duże ryzyko w codziennym życiu. Widoczne jest też u wszelkiej maści ekspertów, którzy wierzą w swoją nieomylność w temacie dotyczącym ich profesji.

#13. Efekt placebo

Kiedy sama wiara w to, że coś może wywołać jakiś efekt, ten efekt powoduje. Czasami stosuje się to w medycynie.

Zobacz tez: Efekt placebo - czy człowiek może sam się uleczyć?

#14. Złudzenie pro-innowacyjności

Kiedy twórca jakiegoś wynalazku przecenia jego przydatność, jednocześnie przymykając oko na jego niedoskonałości i ograniczenia.
Pomyśl o tych wszystkich start-upach.

#15. Niedawność

Tendencja do przeceniania najnowszych informacji kosztem danych zgromadzonych do tej pory. Groźne jest to zwłaszcza w inwestowaniu pieniędzy, kiedy wydaje nam się, że rynek zawsze będzie wyglądał tak jak teraz, nie uwzględniając tendencji do wzlotów i upadków.

#16. Efekt wyróżnienia

Kiedy skupiamy się na najbardziej wyróżniającym się aspekcie danej osoby lub jakiejś sprawy. Np. kiedy myślimy o umieraniu, możemy być przerażeni wizją pożarcia przez lwa lub śmierci w wyniku zamachu bombowego, w przeciwieństwie do bardziej prawdopodobnych przyczyn, jak chociażby choroba czy wypadek samochodowy.

#17. Selektywna percepcja

Zezwalanie, aby nasze oczekiwania wpływały na to, jak postrzegamy świat. Zaobserwowano np., że ludzie, którym sugerowano, że właśnie wypili napój z alkoholem, mimo że tego tam nie było, czuli się i zachowywali, jakby byli lekko "wstawieni". Efekt ten jest blisko związany z efektem placebo.

#18. Stereotypowanie

Przekonanie, że jakaś grupa lub osoba posiada jakieś cechy mimo braku jakiejkolwiek wiedzy o danej grupie czy osobie. Czasami jest przydatne, pozwala identyfikować nieznajomych jako przyjaciół lub wrogów, ale jest często nadużywane.

#19. Błąd przetrwania

Polega na skupianiu się tylko na przykładach przetrwania, powodując błędną ocenę sytuacji. Może nam się np. wydawać, że bycie przedsiębiorcą jest łatwe, ponieważ nie słyszeliśmy o tych, którym się nie udało.

#20. Złudzenie zerowego ryzyka

Lubimy, kiedy coś jest pewne i nie może nas niczym zaskoczyć, nawet jeśli jest to kontrproduktywne. Wyeliminowanie ryzyka do zera sprawia, że nic złego się nie stanie, ale może też sprawić, że zyskamy znacznie mniej.